Zmiany w zarządzaniu małymi i średnimi przedsiębiorstwami w warunkach gospodarki cyfrowej. Wybrane zagadnienia

XXI wiek to czas błyskawicznego i wszechstronnego rozwoju nowoczesnych narzędzi zarządzania i komunikacji podmiotów gospodarczych z rynkiem, co powoduje skracanie drogi pomiędzy konsumentem a producentem, niejednokrotnie jej automatyzację. Następuje wirtualizacja działalności przedsiębiorstw, zacieranie się granic przedsiębiorstw, przeplatanie się rzeczywistości cyfrowej ze sferą realną. Technologie informacyjno-komunikacyjne (Information and Communication Technologies, ICT) zdeterminowały funkcjonowanie zarówno całych gospodarek, społeczeństw, przedsiębiorstw, innych organizacji, jak i każdego człowieka. Zmiany te, określane jako Rewolucja Przemysłowa 4.0, prowadzą do rozwoju gospodarki cyfrowej i transformacji cyfrowej przedsiębiorstw. Postęp technologiczny zmienia całkowicie otoczenie przedsiębiorstw, wymusza zmianę we wszystkich obszarach decyzyjnych konkretnych podmiotów, również w strategiach ich rozwoju czy modelach biznesu. Wiodącym celem niniejszego opracowania jest identyfikacja powiązań gospodarki cyfrowej z szeroko rozumianymi procesami zarządzania w małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP). Chodzi o wskazanie mechanizmu tych powiązań oraz ukazanie ich specyfiki w odniesieniu do MŚP. Wymaga to analizy czynników związanych z gospodarką cyfrową, mających wpływ na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, pokazania metod i narzędzi zarządczych dotyczących wybranych obszarów zarządzania. W pracy starano się udowodnić tezę, że w warunkach współczesnej gospodarki konieczne jest uwzględnianie w zarządzaniu małymi i średnimi przedsiębiorstwami transformacji cyfrowej. Kolejna teza zakłada, iż występują szerokie możliwości zastosowania w praktyce określonych narzędzi i metod zarządzania powiązanych z transformacją cyfrową, które mogą przyczynić się do wzrostu poziomu innowacyjności i konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Rozważania zawarte w opracowaniu odzwierciedlają wyniki badań empirycznych, zrealizowanych na potrzeby rozwiązania powyższych problemów badawczych. Badania empiryczne przeprowadzono wśród celowo dobranej próby badawczej,obejmującej 115 małych i średnich przedsiębiorstw działających w Polsce. Strukturę ustalono według ich wielkości. Taki podział próby wynikał z przekonania, iż w małych i średnich przedsiębiorstwach będzie można rozpoznać wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w określonych obszarach zarządzania. W mikro przedsiębiorstwach, z racji ich specyfiki, są one stosunkowo rzadko spotykane. Badania empiryczne zrealizowano metodą wywiadu komputerowego (CAWI) z właścicielami bądź managementem badanych przedsiębiorstw. W bazie danych o przedsiębiorstwach, firma badawcza, która realizowała badania empiryczne na zlecenie Instytutu Zarządzania SGH, dysponuje dostępem elektronicznym do ponad 1,3 mln osób w wieku 25+. Do wszystkich z nich zostało skierowane zapytanie o wykorzystanie narzędzi ICT w działalności ich przedsiębiorstw. Odpowiedziało 115 respondentów. Szersze informacje na temat grupy respondentów zaprezentowano na końcu opracowania, w aneksie. Trzeba mieć świadomość, że wyniki uzyskane w trakcie badań mają zdecydowanie charakter sondażowy, nie mogą być przenoszone na całą populację małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. Charakteryzują jednak w pewien sposób problematykę wykorzystywania ICT w praktyce zarządzania małymi i średnimi przedsiębiorstwami. W trakcie realizacji badań postawiono wiele pytań badawczych. Odnoszą się one do wybranych zasobów przedsiębiorstwa oraz procesów zarządzania, syntetycznie prezentowano je w każdym rozdziale. Przyjęty cel, tezy i pytania badawcze postawione w trakcie powstawania niniejszego opracowania znalazły swe odzwierciedlenie w jej strukturze. Praca składa się sześciu rozdziałów. Pierwszy z nich, autorstwa A. Skowronek-Mielczarek, pt. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych a procesy zarządzania małymi i średnimi przedsiębiorstwami, został poświęcony ogólnym zagadnieniom związanym z gospodarką cyfrową i jej związkom z procesami zarządzania małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Omówiono rolę i znaczenie technologii informacyjno-komunikacyjnych w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw, w tym digitalizacji, cyfryzacji, automatyzacji, robotyzacji, wykorzystaniu Big Data. Celem rozdziału było dokonanie analizy i oceny wyników badań dotyczących wykorzystania w praktyce małych i średnich przedsiębiorstw wyodrębnionych technologii, co pośrednio umożliwiło dokonanie oceny poziomu ich intensywności cyfrowej. Na tym tle zaprezentowano korzyści oraz bariery związane z wykorzystywaniem ICT w procesach zarządzania tymi podmiotami. Celem rozdziału drugiego pt. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz cyberbezpieczeństwo małych i średnich przedsiębiorstw, autorstwa C. Sołek-Borowskiej, była analiza stanu świadomości cyberbezpieczeństwa wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Niestety z badań wynika, iż cyberbezpieczeństwo jest trendem, nie zaś realnym wyzwaniem, które powinno stać się jednym z priorytetów zarządu przedsiębiorstwa. Badania pokazują, że małe i średnie przedsiębiorstwa przeznaczają budżet na wdrożenie nowych technologii, niestety za inwestowaniem w infrastrukturę nie idą realne działania, działania poprawiające bezpieczeństwo użytkowników, brak jest codziennych „dobrych nawyków” podejmowanych przez pracowników w przestrzeganiu podstawowych zasad zapewniających cyberbezpieczeństwo. W rozdziale trzecim autorstwa J. Bętlewskiej, pt. Zarządzanie finansami małych i średnich przedsiębiorstw a gospodarka cyfrowa – wyniki badań, skoncentrowano uwagę wokół zagadnień związanych z wykorzystaniem technologii cyfrowych w jednym z najważniejszych obszarów wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, jakim jest zarządzanie finansami. W wyniku przeprowadzonych badań, wskazano na główne obszary wykorzystania technologii cyfrowych w procesach zarządzania finansami. Zaprezentowano także możliwości wykorzystania technologii cyfrowych w małych i średnich przedsiębiorstwach, ukazano korzyści oraz bariery w zastosowaniu technologii cyfrowych w obszarze zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Uzyskane w ten sposób wyniki stanowią wkład do wiedzy teoretycznej, jak i praktycznej z zakresu zarządzania finansami małych i średnich przedsiębiorstw. Treść rozdziału czwartego autorstwa M. Ziółkowskiej, pt. Marketing w małych i średnich przedsiębiorstwach w erze transformacji cyfrowej, poświęcono zidentyfikowaniu oddziaływania procesów cyfrowej transformacji na sferę marketingu w małych i średnich przedsiębiorstwach. Celem opracowania jest analiza całokształtu zmian, jakie technologia cyfrowa wywołuje w koncepcji, instrumentach oraz działaniach marketingowych małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz odpowiedź na pytanie badawcze, w jakim kierunku ewoluuje współcześnie działalność marketingowa organizacji. W pierwszej części skupiono się na identyfikacji technologii cyfrowych, które są wykorzystywane w marketingu. Następnie przeanalizowano zakres stosowanych narzędzi komunikacji i content marketingu. Ponadto empirycznie zbadano poziom wydatków na działania cyfrowe w obszarze marketingu w sektorze MŚP. Analizy i rozważania oparte zostały na wykorzystaniu metod wnioskowania logicznego, analizy wyników badań empirycznych, krytycznej analizie literatury, a także własnej obserwacji rynku.