Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych

Rozwój to proces pozytywnych zmian jakościowych, strukturalnych i ilościowych. Dla regionu oznacza to całokształt przemian w strukturze gospodarki, przeobrażeń jednostek gospodarczych, poziomu życia, powstawania nowych wartości intelektualnych, ewolucji zjawisk kulturowych odczuwanych pozytywnie zarówno przez przedstawicieli władzy i przedsiębiorców, jak i przez mieszkańców regionu. Aby stymulować rozwój konkretnego obszaru, warto przyjąć założenia dotyczące rozwoju, bazując bądź to na koncepcji konwergencji1 rozwoju, bądź polaryzacji. Ta ostatnia, przedstawiona przez G. Myrdala w 1957, roku eksponuje złożoność determinant i wskazuje, że poziom rozwoju regionu jest wypadkową długotrwałego procesu zmian, które kształtują się pod wpływem czynników ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Współcześnie koncepcja ta, po dopracowaniu przez F. Perrouxa (koncepcja biegunów wzrostu), O. Hirschmana (procesy filtracji i infiltracji) i J. Friedmana oraz W. Alonso (koncepcja rdzeni i peryferii), znana jest pod nazwą modelu kumulatywnej przyczynowości N. Kaldora. Proces rozwoju regionalnego polega na tworzeniu się biegunów wzrostu i różnicowaniu struktur poprzez polaryzację układu ekonomicznego. Bieguny wzrostu tworzą się, ewoluują i zanikają pod wpływem rozprzestrzeniania się innowacji oraz oddziaływania bodźców rozwojowych. Pogłębianie zróżnicowania poziomu rozwoju regionu następuje, w miarę upływu czasu, w związku z istnieniem w funkcjonujących strukturach systemowych mechanizmów przyczynowo-skutkowych. Oddziaływania na zasadzie sprzężeń zwrotnych uruchamiają proces wzmacniania pozytywnego (rozwój) lub w kierunku negatywnym (recesję). Rozpoznanie tych relacji oraz działań lub bodźców stymulujących lub hamujących zarówno procesy rozwoju, jak i recesji stanowi podstawę kształtowania polityki regionalnej i podejmowania interwencji przez decydentów lub władzę lokalną. W badaniach realizowanych w Politechnice Poznańskiej w ramach projektu „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę” przyjęto założenie, że możliwe jest rozpoznanie (przynajmniej częściowo) uprzednio wspomnianych mechanizmów systemowych oraz determinant transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych. W pracach nad projektem przyjęto klasyczny scenariusz działań, przewidując następujące etapy prac: 1) analizy (ilościowe, jakościowe); 2) budowa modelu (sieć zależności, model procesu); 3) weryfikacja drogą konsultacji społecznych; 4) opracowanie założeń dotyczących implementacji (scenariusze). Prezentowana książka dotyczy części analitycznej prac nad projektem i stanowi w znacznej mierze kontynuację opracowania pt.: „Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych” wydanej w Politechnice Poznańskiej wiosną 2010 roku. Zawarte w niniejszym opracowaniu syntezy raportów badawczych są efektem prac realizowanych w projekcie na rzecz zadania trzeciego dotyczącego tendencji i megatrendów. Opisano tu także zjawiska występujące w gospodarce narodowej, europejskiej i światowej, oddziałujące na potencjał Wielkopolski oraz procesy przekazu, dyfuzji i transformacji wiedzy, a dotyczące tożsamości lokalnej, modelowych rozwiązań i standardów zarządzania, czy aktualnych potrzeb przedsiębiorców. Określenie tendencji, rozumianej jako ukierunkowywanie procesów, dążność do czegoś, dyspozycja do działania lub skłonność, wymaga obserwacji w długim okresie czasu, a także – w miarę możliwości wynikających z dostępności danych – analiz statystycznych, pozwalających na wyznaczenie trendu. Ponieważ teraźniejszość traktować należy jako przesłankę dla przyszłości, potrzebna jest również diagnoza stanu rzeczy oraz przebiegu wybranych procesów w regionie. Inaczej trudno jest wnioskować zarówno o oczekiwaniach, jak i o istniejącym potencjale rozwojowym, które należałoby uwzględnić podczas budowania scenariuszy zmian wspomagających kreowanie Innowacyjnej Wielkopolski. Przedstawiane tu badania podjęto w celu zidentyfikowania czynników (ich stanu i – tam gdzie to możliwe – tendencji zmian lub kierunków ewolucji) istotnych dla przekazu, rozpowszechniania i transformowania wiedzy na potrzeby funkcjonowania w realiach sieci gospodarczych w Wielkopolsce. W przyszłości zaprezentowane tu wyniki prac, łącznie z wynikami badań prowadzonych metodą Delphi oraz wynikami konsultacji społecznych, powinny wspomóc modelowanie procesów transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych regionu oraz tworzenie scenariuszy na przyszłość z perspektywą do roku 2030. Niniejsza książka została podzielona na cztery zasadnicze części: – Sytuacja Wielkopolski, – Tendencje gospodarcze, – Sieci gospodarcze, – Kształcenie i doskonalenie zawodowe. Odrębną wypowiedź stanowi podsumowanie, w którym pokazano szerszy kontekst rozwoju regionu wynikający z teorii długich cykli gospodarczych, z potrzeby modyfikacji koncepcji zarządzania w związku ze zmianami pokoleniowych oraz globalnych kierunków rozwoju. Odwołano się także do problemów i tendencji zdiagnozowanych w regionie mazowieckim, które uznano za typowe w skali całego kraju.