Szkice o codzienności uchodźców z Królestwa Polskiego w Rosji (1915-1918)

Bez względu na wszystko po 1915 r. poważnej zmianie ulega międzygrupowa asymetria pomiędzy Polakami i Rosjanami. W dobrym świetle stawiano tułaczy, w złym -gospodarzy. Ten efekt jednorodności społecznej wyrażał się w przekonaniu, że, "oni [tj. Rosjanie] są zawsze tacy sami" - czyli wrogo do przybyszów z Królestwa nastawieni. Doprowadzenie do realnego styku kultur okazało się niemożliwe. [...] faworyzowanie swoich przy równoczesnym deprecjonowaniu obcych składało się na preferencję grupy własnej, lepiej postrzeganej, lepiej ocenianej. Fakt ten nie oznacza jednak, że uchodźcy realnie tworzyli homogeniczne środowisko. Różnie też układały się relacje pomiędzy przybyszami oraz polskimi organizacjami pomocowymi, komplikując rozumienie takich zasadniczych kategorii jak tożsamość, mniejszość, większość, swój-obcy, my-oni. [...] Lata 1915-1918 pozostają finałem narodowej batalii z zaborcą carskim o zachowanie kultury i polskości. Spojrzenie dokładniejsze, z bliska, pokazuje jednak niuanse tej batalii, z jej chropowatością także po stronie Polaków. (Ze Słowa na zakończenie)