Problemy pracy w koncepcjach programowych Delegatury Rządu na Kraj (1941-1945)

Książka Wacława Szuberta ma wyjątkowy charakter i powinna spotkać się z ogromnym zainteresowaniem nie tylko środowisk naukowych związanych z prawem pracy, ubezpieczeniami społecznymi i polityką społeczną. Nie do przecenienia są również jej walory swoistego rodzaju świadectwa niezłomności Narodu Polskiego, który w najtrudniejszych latach okupacji hitlerowskiej nie tylko prowadził walkę z wrogiem, ale również, nie tracąc wiary w powodzenie tej walki, przygotowywał się do przyszłego okresu odbudowy struktur niepodległego państwa. Przejawem tego były prowadzone pod auspicjami Delegatury Rządu na Kraj prace koncepcyjne dotyczące kształtu życia społeczno-gospodarczego i politycznego w powojennej rzeczywistości. Nie ulega wątpliwości, że szczególną w tej perspektywie doniosłość miały koncepcje związane z przyszłym ustrojem pracy. Książka Profesora Szuberta ukazuje ten prawie nieznany obszar działalności Delegatury, a jest to tym cenniejsze, że Autor uczestniczył bezpośrednio w opisanych pracach koncepcyjnych i prowadząc rozważania mógł sięgać nie tylko do zasobów własnej pamięci, ale również do dokumentów, które zdołał zachować On sam oraz inni bohaterowie tamtych dni. Koncepcje programowe Departamentu Pracy i Polityki Społecznej były budowane w przeświadczeniu o potrzebie krytycznej kontynuacji tego, co w tym zakresie miało miejsce w II Rzeczpospolitej, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb i uwarunkowań związanych z okresem przypadającym bezpośrednio po zakończeniu wojny światowej (odbudowa gospodarki i struktur organizacyjnych państwa), ale także z próbą zarysowania wizji rozwiązań, które powinny być realizowane docelowo, w późniejszym okresie. Ideologiczne i aksjologiczne podłoże tych wizji było zróżnicowane, zawsze jednak miały one bardzo widoczne zabarwione humanistyczne i były nacechowane pragnieniem budowy państwa silnego, ale i sprawiedliwego społecznie. W tej perspektywie należy postrzegać przewijające się w prezentowanych koncepcjach programowych założenia planowości gospodarki, uspołecznienia prawa własności, instytucjonalizacji stosunków pracy, obiektywizacji płac, pełnego zatrudnienia itp. Z pewnością nie wszystkie propozycje okazały się trafne (choćby odejście od zobowiązaniowego charakteru stosunku pracy), niektóre zostały zdeformowane przez patologie systemu „realnego socjalizmu” (choćby zasada planowości), to jednak wiele z nich po latach ciągle może odegrać pewną rolę „w wypracowaniu - jak pisał Profesor Szubert – optymalnych rozwiązań odpowiadających obecnym potrzebom”.