Niechciana kultura

Po zakończeniu wojny domowej w 1995 roku Bośnia i Hercegowina została państwem federacyjnym podzielonym na dwie autonomiczne części, w którym rywalizują ze sobą elity trzech narodów. Dla spoistości państwa kluczowa jest legitymizacja, a więc powszechne wsparcie obywateli dla idei jego istnienia. Punktem wyjścia badań przedstawionych w książce jest teza, że zasadniczym elementem wykorzystywanym przez elity i instytucje państwowe jest kultura, a więc sfera symboliczna. Poszczególne rozdziały koncentrują się na obiektach architektonicznych zaliczonych do dziedzictwa kulturowego, spory wokół ich odbudowy odsłaniają bowiem głębokie podziały w sferze symbolicznej i w dyskursie publicznym. Konsekwencją konfliktów w sferze symbolicznej jest słabe poparcie dla państwa i dominacja odśrodkowych ideologii etnonarodowych Serbów, Boszniaków i Chorwatów. W czasie wojny w Bośni i Hercegowinie (1992–1995) znaczna część dziedzictwa kulturowego została zniszczona. Spory wokół odbudowy zabytków wskazują na to, że stają się one przedmiotem instrumentalizacji ze strony różnych aktorów obecnych w przestrzeni publicznej. Znaki, także te architektoniczne, nie są jednostkami autonomicznymi – ich wartość zależy od miejsca w sieci semantycznej oraz od umiejętności interpretacyjnych użytkowników. Jeśli się zgodzimy, że kultura to pewna norma interpretacyjna, wszystko zależy od narzędzi interpretowania świata dostarczanych w jej ramach. W przypadku bośniackim okazuje się, że projekt „kultury Bośni”, legitymizujący istnienie wspólnego państwa, nie jest konkurencyjny, nie stoją za nim mocne instytucje wspierające tę właśnie normę, a przemożny wpływ na dyskurs i przestrzeń publiczną utrzymują normy narodowe oparte na wykluczeniu innych. Autor w sposób erudycyjny, z głębokim rozeznaniem metodologicznym, a jednocześnie nie zaznaczając subiektywnych preferencji, pokazuje trwającą także po zakończeniu działań militarnych swoistą wojnę semiotyczną w przestrzeni miejskiej oraz polityczną i symboliczną rywalizację między elitami boszniackimi, serbskimi i chorwackimi w miejscach, w których antropologiczna pamięć przestrzeni jest szczególnie wrażliwa i zintensyfikowana. Przedmiotem dociekań w książce są obiekty architektoniczne, ich historyczne przemiany oraz spory o znaczenie dziedzictwa kulturowego i jego funkcję w procesie definiowania tożsamości. Macieja Falskiego interesują dwa poziomy analityczne – świat praktyczny i świat symboliczny oraz dwa sensy pojęcia naród: z jednej strony kategoria narodu etnicznego, z drugiej zaś narodu obywatelskiego. Tak wzbogacona perspektywa odczytania architektury jako komunikatu odkrywa nowe horyzonty w interpretowaniu przestrzeni kulturowego dziedzictwa narodowego BiH i stanowi w Polsce nowatorską próbę krytycznej analizy tego fenomenu. (Z recenzji prof. dr hab. Magdaleny Koch) ********* Unwanted Culture: Rebuilding and Instrumentalization of Cultural Heritage in Bosnia and Herzegovina Following the end of civil war in 1995, Bosnia and Herzegovina became a federal state, divided into two autonomous parts, in which elites of three nations compete. Crucial for the cohesiveness of the state is its legitimacy, in other words: universal support among its citizens for its existence. The research presented in this book stems from the assumption that the basic means used by the elites as well as state institutions is culture, or the symbolic realm. The chapters focus on a number of architectural objects considered elements of cultural heritage, as the disputes that surround their restoration reveal deep divisions within the symbolic realm and the public discourse. The conflicts arising in the symbolic realm result in weak support for the state and a predominance of centrifugal ethnonational ideologies of the Serbs, Bosniaks and Croatians. ********* Dr Maciej Falski (ORCID 0000-0002-5610-5608) – od 2005 roku doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Slawistyki Zachodniej i Południowej na Uniwersytecie Warszawskim, kierownik Pracowni Obszaru Postjugosłowiańskiego, zastępca redaktor naczelnej rocznika „Colloquia Humanistica”. Od wielu lat prowadzi badania nad kulturą Chorwacji i Bośni oraz zajmuje się analizą przestrzeni miejskiej z perspektywy antropologicznej. W centrum jego zainteresowań znajdują się polityka symboliczna oraz świat wyobrażeń kulturowych Bałkanów.