Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500. Tom 3

Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500 to synteza kultury artystycznej ważnego regionu dawnej Europy. Tom trzeci proponuje nową interpretację sztuki niderlandzkiej i północnoeuropejskiej XV wieku. Przedstawia ją jako konglomerat przedmiotów-rzeczy działających na odbiorcę w określony – materialny i przestrzenny – sposób. Analizuje przedmioty o skali makro, narzucającej widzowi ruch, i te utrzymane w mikroskali, skłaniającej do manipulowania nimi. Omawia m.in. przedmioty wymuszające ich obchodzenie, jak figury i świeczniki wiszące w przestrzeni, oraz dzieła przenośne, ruchome i poruszane, składane i otwierane, zasłaniane i odsłaniane w ustalonej reżyserii działań: wielkoformatowe poliptyki ołtarzowe, a także maleńkie dyptyczki i tryptyczki, wielkie tapiserie i małe książeczki, wyjmowane do okazjonalnej prezentacji drobne wyroby złotnicze, przeznaczone do układania w ciągi i serie obrazki, ryciny i karty do gry, rozwierane wieloetapowo guzy medytacyjne, figury o składanych członkach, automaty, zegary i aparaty, cykle obrazowe narzucające określony tryb ich odczytywania, narracyjne historie wymuszające imaginacyjną podróż-pielgrzymkę. Zainspirowany antyantropocentryczną koncepcją „powrotu do rzeczy” (B. Latour, A. Gell i in.), autor poszukuje w późnośredniowiecznych obiektach sztuki „sprawczości rzeczy”, czyli wywoływania określonych zachowań liturgicznych, dewocyjnych, propagandowo-politycznych czy też ustanawiających status społeczny właściciela przedmiotu, które współtworzyły niegdyś sieć kultury materialnej i duchowej. Pierwszy tom traktuje o sztuce i kulturze burgundzkiej na dworze książęcym w Dijon oraz w miastach Flandrii i Brabancji. Tom drugi omawia niderlandzkie malarstwo tablicowe z lat 1430–1500 – od Jana van Eycka po Jheronimusa Boscha. Ukazuje pierwotne funkcje obrazów i ich przesłania religijne, śledzi procedury techniczne oraz strategie warsztatowe i komercyjne malarzy, ujawnia stereotypy i mity, narosłe wokół twórczości tych mistrzów.