W poszukiwaniu wczesnych ssaków

Najnowsza publikacja jednej z najwybitniejszych polskich badaczek w dziedzinie paleontologii opisująca ewolucję najdawniejszych ssaków oraz sylwetki ludzi, którzy udokumentowaniu ich istnienia poświęcili swoje życie. Bezcenna dla specjalistów rekonstrukcja wczesnych etapów rozwoju i zróżnicowania ssaków mezozoicznych za czasów panowania dinozaurów (od ok. 225 mln lat do ok. 65 mln lat temu) przeplata się ze swobodną opowieścią o metodach badań paleontologicznych, wyprawach poszukiwawczych oraz znakomitych paleontologach. Fascynująca lektura zarówno dla naukowców, jak i dla wszystkich miłośników poznawania świata, którego ślady przetrwały do naszych czasów jedynie jako skamieniałości. Książka ukazuje się równolegle z edycją anglojęzyczną, wydaną pod tytułem In Pursuit of Early Mammals przez Indiana University Press. Książka otrzymała nagrodę główną w konkursie ACADEMIA 2014 dla najlepszej publikacji akademickiej i naukowej. Na temat ssaków mezozoicznych wiemy już tak dużo, że książka skierowana do szerokiego grona odbiorców nie tylko mogła powstać, ale jej powstanie było już bardzo potrzebne. Takie właśnie jest niniejsze dzieło. Jego autorka, profesor Zofia Kielan-Jaworowska pozostawała w awangardzie tej dyscypliny przez ostatnie pół wieku. Na kolejnych stronach książki omawia powstanie, ewolucję, pokrewieństwa i biologię wczesnych ssaków, w większości przypadków czerpiąc z własnych doświadczeń i osiągnięć w pracy terenowej i laboratoryjnej. Opowiada nam również o ludziach, którzy odkrywali i badali te rzadkie skamieniałości. Żadne badania terenowe nie wniosły większego wkładu we współczesne odkrycia ani nie symbolizują ich lepiej niż legendarne już Polsko-Mongolskie Wyprawy Paleontologiczne (1963-1971), które prowadziła osobiście Zofia Kielan-Jaworowska. W książce dzieli się z nami swoimi wspomnieniami z tych jakże znaczących podróży – opisuje ich złożoną logistykę, związane z nimi ryzyko, pojawiające się w ich trakcie sukcesy i porażki, zdając także relację z uzyskanych dzięki nim wyników badań, które rzuciły nowe światło na ewolucję wczesnych ssaków. (Richard L. Cifelli) ********* In search of the early mammals: Mammals of the dinosaur era The author discusses the appearance, evolution, relationships and biology of Mesozoic mammals. She reconstructs the early stages of development and differentiation of Mesozoic mammals in the period of the domination of dinosaurs. The author describes methods of palaeontological research, search expeditions and presents profiles of palaeontologists discovering and documenting fossils. The book includes figures depicting the anatomy of Mesozoic mammals and photographs. ********* Prof. dr hab. Zofia Kielan-Jaworowska (1925-2015) – profesor Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu w Oslo. W latach 1961-1983 dyrektor Instytutu Paleobiologii im. Romana Kozłowskiego PAN w Warszawie, a w latach 1987-1995 profesor paleontologii Uniwersytetu w Oslo, członek PAN. W roku akademickim 1943/1944, podczas okupacji niemieckiej, studiowała zoologię na nielegalnym Uniwersytecie Warszawskim. Była też członkinią tajnego zgrupowania harcerskiego Szare Szeregi i brała udział w Powstaniu Warszawskim jako sanitariuszka. W 1949 roku ukończyła studia na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując tytuł magistra filozofii w zakresie zoologii ze specjalizacją w paleontologii; w 1953 roku uzyskała stopień doktora, a w 1961 roku – profesora. Na początku działalności naukowej zajmowała się badaniem bezkręgowców paleozoicznych: trylobitów, a następnie aparatów szczękowych wieloszczetów (Annelida, Polychaeta). W latach 1963–1971 zorganizowała 8 Polsko-Mongolskich Wypraw Paleontologicznych do Mongolii (i kierowała w terenie sześcioma z nich), które zebrały dużą kolekcję późnokredowych dinozaurów i innych gadów oraz kredowych i trzeciorzędowych ssaków. Od około 1965 roku podjęła badania wczesnych ssaków z kredy Mongolii i innych ssaków mezozoicznych z różnych części świata. Jej główne zainteresowania dotyczą osteologii, anatomii funkcjonalnej, ewolucji mózgu, stosunków filogenetycznych między różnymi grupami wczesnych ssaków i rozprzestrzeniania się ssaków w mezozoiku. Autorka lub współautorka ponad 220 artykułów naukowych i 8 książek opublikowanych w językach polskim, angielskim i czeskim. Najważniejszą z nich jest obszerne kompendium napisane we współautorstwie z R. Cifellim i Zhe-Xi Luo: "Mammals from the Age of Dinosaurs: Origins, Evolution, and Structure", które ukazało się w 2004 roku nakładem University of Columbia Press.