Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę. Badania uzupełniające. Tom 2

WSTĘP Niniejsze opracowanie jest kolejnym – czwartym – raportem dotyczącym projektu „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę”. Prace badawcze prowadzone przez pracowników Wydziału Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej nad tym projektem, realizowanym w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka od września 2009 roku, dotyczą przyszłości sieci gospodarczych Wielkopolski i koncentrują się na procesach transformacji wiedzy. Poszukiwane są przesłanki, które będą sprzyjać poprawie innowacyjności to proces aktywnego, zbiorowego kreowania naszego Regionu. Prace nad Projektem są prowadzone z wykorzystaniem metod foresight. For przyszłości w oparciu o przewidywania, wizje rozwoju oraz zapobiegliwe przygotowania na ewentualne zdarzenia lub potrzeby. Ma rozpropagować, szczególnie wśród decydentów, podejście zorientowane na przyszłość. Wiąże się z rozpoznawaniem elementów sprawczych i rozważaniami nad ich siłą, kierunkiem oraz okresem oddziaływania, a także przewidywaniem przyszłych problemów i przygotowaniem metod postępowania z nimi. Percepcja przyszłości – przyjmująca zwykle w badaniach foresight postać scenariuszy – bazuje na diagnozie stanu istniejącego i ocenie potencjału rozwojowego, na zidentyfikowanych tendencjach zmian, a także na próbie identyfikowania mechanizmów uruchamianych decyzjami różnych grup interesów. Do tworzenia scenariuszy posłużyła realizatorom Projektu metodyka myślenia sieciowego, umożliwiająca całościowe spojrzenie na różne procesy i ujawniająca skalę uwikłania decydentów w sieć powiązań o różnej intensywności i różnym horyzoncie oddziaływań. W badaniach foresightu istotna jest intensywna komunikacja zainteresowanych grup społecznych, by uwzględnić różne punkty widzenia. Swoboda improwizowania oraz korzystanie z bogatej palety metod analizy, symulacji, prognozowania ma łączyć teraźniejszość z przyszłością w procesie ciągłego rozwoju, skutkującego lepszym poziomem jakości życia wynikającym z dobrej kondycji gospodarki. Taki ciągły rozwój wymaga przygotowania się do działań na rzecz szybszej ewolucji czynników determinujących pożądane, priorytetowe zmiany przy uwzględnieniu wolniejszego trybu modyfikacji uwarunkowań kulturowych lub społecznych. Sieć gospodarcza, stanowiąca obiekt badań w Projekcie, opisywana jest w literaturze menedżerskiej zarówno jako nowoczesna forma organizacji, jak i nowy styl zarządzania lub forma zorganizowania stosunków między różnymi instytucjami. W sieci granice między elementami ulegają rozmyciu. Wynika to zarówno z przywiązywania mniejszej wagi do formalnych ograniczeń, jak i nadawania znaczenia tymczasowym relacjom zachodzącym między instytucjami – elementami sieci – i wewnątrz nich. W sieciach występuje jednocześnie i współpraca i konkurencja – bez tego nie mogłyby odpowiednio funkcjonować. Mechanizmy sieciowe, interpretowane jako relacje społeczne wynikające z przesłanek socjologicznych i psychologicznych, dostrzegano zawsze jako „tło organizacji formalnej”. Odnoszono je do wszelakich relacji międzyludzkich oraz za-chowań nie ujętych we wzorce. Można więc twierdzić, że chodzi o sieci interesów, ich siłę, za-kres, cechy (podobieństwa, niezbieżności, konfliktogenność), a także o określenie poziomu globalności, regionalności czy lokalności interesów. Ważne są tu również dawne i nowe przyporządkowania (powiązania), poczucie tożsamości, a także wizje, odzwierciedlające cele, uwarunkowania i aspiracje uczestników sieci. Mechanizm sieciowy powinien, więc spowodować za-działanie takich zasad podejmowania decyzji, które czasowo ustabilizują układ i doprowadzą w odpowiednim momencie czasu do włączenia partnera do gry (uruchomią kooperację), niezależnie od tego, że nie wiadomo jak się zachowa w trakcie współdziałania, jak bardzo będzie się integrował w systemie współdziałania, z jakimi oczekiwaniami przystępuje do współpracy. Ko-operacja w sieci może sprzyjać specjalizacji i koncentracji na kluczowych umiejętnościach konkretnego podmiotu gospodarczego. Zjawisko to bywa nazywane współspecjalizacją i jest analogiczne do symbiozy. Podczas współdziałania dwóch instytucji powstaje nowy („trzeci”) system. Jest on uwarunkowany przez systemy organizacyjne kooperantów, a także przez wzajemne zaufanie i gotowość do współdziałania z intencją „wygrana-wygrana”. Takie systemy nie zależą od otoczenia – wykazują te cechy, na których zależało współtwórcom, a ich odporność na zmiany lub adaptacyjność uwarunkowana jest rozwiązaniami w strukturach systemu, nie zaś rodzajem zakłóceń. Z tego powodu sieć daje poczucie przynależności i specyficznej „ochrony”, ale jednocześnie może być postrzegana z zewnątrz jako twór izolujący się od otoczenia, zamykający się, wyznaczający granice swobody działania jednostek składowych. Sieci są, więc bazą dla kooperacji, podczas której intensyfikują się przepływy informacji między różnymi instytucjami, kooperacja zaś staje się coraz bardziej zdeterminowana przekazem wiedzy. Budowanie i intensyfikowanie funkcjonowania mechanizmów transferu wiedzy i jej transformacji do indywidualnych potrzeb poszczególnych podmiotów gospodarczych powinno zaowocować synergicznym wzmocnieniem sieci kooperantów oraz dawać pozytywny impuls do otoczenia w postaci innowacyjnych rozwiązań dotyczących produktów, technologii, organizacji lub działań marketingowych. Wiedza, czyli (zgodnie z definicją Arystotelesa) rozumienie przyczyn i zasad, jest współcześnie traktowana jako zasób. Oznacza to, że informacja wygenerowana na skutek jakiegoś doświadczenia może być wykorzystana, gdy pojawi się podobny kontekst sytuacji. W transformacji wiedzy na potrzeby uczestników sieci gospodarczych chodzi o wiedzę naukową, czyli intersubiektywną, rozwijaną i gromadzoną przez wyspecjalizowane instytucje. Wiedza zbiorowa, wynikająca z umiejętności współpracy, ma większy zakres od sumy wiedzy współdziałających jednostek (synergia interakcji) i jest szczególnie istotna dla realizacji kluczowych proce-sów, stanowiących o funkcjonowaniu na rynku i budowaniu przewagi konkurencyjnej. Istotne jest przy tym nie tylko generowanie nowej wiedzy lub nowatorskie zastosowania już istniejącej, ale i jej udostępnianie partnerom (transfer) oraz dopasowywanie do specyficznych warunków funkcjonowania konkretnego podmiotu gospodarczego. Inwestowanie w taką działalność jest ryzykowne, wymaga przygotowania się na różne warianty rozwoju sytuacji w przyszłości. Dlatego przygotowuje się scenariusze, których istotą jest antycypacja przyszłości i przygotowanie decydentów do działań alternatywnych. Planowanie scenariuszowe oparte jest na założeniu, że przyszłości się nie przewiduje lecz tworzy. Wymaga to rozpoznania sytuacji wyjściowej, tendencji oraz zasadniczych mechanizmów oddziaływań pomiędzy kluczowymi czynnikami. Te ostatnie stanowią niejako „szkielet” scenariusza. Wokół czynników sprawczych, uwzględniając priorytety lub intencje decydentów, opisuje się potencjalne stany rzeczy lub procesów, tworząc w ten sposób konkretny wariant scenariusza. Oddawany do rąk Czytelnika 2. tom monografii pt. „Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę” podzielono na trzy części: I „Metodyka myślenia sieciowego” zawiera opis zastosowań metod scenariuszowych w myśleniu o przyszłości oraz objaśnienie metodyki wykorzystanej w Projekcie do tworzenia scenariuszy. II „Identyfikacja wyników determinujących innowacyjność Wielkopolski” prezentuje przebieg i wyniki prac analitycznych umożliwiających zdefiniowanie problemu, spojrzenie na niego z punktu widzenia różnych grup interesu, wskazanie czynników sprawczych, istotnych dla poprawy innowacyjności w Regionie oraz syntetyczne opisy potencjalnej dynamiki tych czynników i mechanizmu sterowania. III „Scenariusze rozwoju Wielkopolski w aspekcie sieci gospodarczych, dyfuzji wiedzy i rozwiązań instytucjonalnych”. Ta część opracowania akcentuje trzy pola badawcze (PB), w których prowadzono wszystkie prace nad Projektem: – PB I – Potencjalne sieci gospodarcze i społeczno-gospodarcze w Regionie; – PB II – Dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw; – PB III – Instytucje generujące wiedzę, odpowiedzialne za jej transformację. Dla nich stworzono szczegółowe warianty scenariuszy optymi-stycznych, pesymistycznych i prawdopodobnych, pokazując potencjalne spektrum rozwoju Wielkopolski w perspektywie roku 2030. Tom ten powstał na bazie dotychczasowych ba-dań już opublikowanych w raportach: – „Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych” (red. M.K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010), – „Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych” (red. M.K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010), – „Raport z badań metodą Delphi do projektu Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski « – sce-nariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę” (red. M.K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011), – „Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę. Tom I. Badania uzupełniające”, (red. M.K. Wyrwic-ka, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011), które wraz z analizą dokumentów strategicznych dotyczących Wielkopolski, Polski i Europy, stanowiły przesłankę budowania scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjność Regionu z wykorzystaniem metodyki myślenia sieciowego. Na końcu książki Czytelnik znajdzie informacje o projekcie „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierają-ce innowacyjną gospodarkę”, syntetycznie wyjaśniające cele i istotę prowadzonych od 2009 roku badań. Więcej szczegółów, a także aktualności dotyczące przebiegu prac nad poszczególnymi zadaniami, można znaleźć na stronie internetowej (http://www.fsgw.put.poznan.pl). Magdalena K. Wyrwicka