Profile gmin w Polsce

Książka jest poświęcona zagadnieniom rozwoju lokalnego, ze szczególnym uwzględnieniem problemów profilowania gmin. Warunkiem efektywnego zarządzania gminą jest poznanie jej cech charakterystycznych, zasobów, zewnętrznych i wewnętrznych sił. Te cechy i uwarunkowania wytwarzają określone profile gmin. Profil gminy oznacza więc jej cechy szczególne, specjalizację i wewnętrzny przekrój. Każdy profil ma swoją specyfikę i stawia inne wymogi wobec osób kierujących gminami. Zarządzanie gminami o wykształconym profilu może stanowić dla ich władz duże wyzwanie, ale też wymagać głębszej wiedzy i innych umiejętności menedżerskich niż w pozostałych gminach. Głównym celem rozważań jest ukazanie zewnętrznego i wewnętrznego kontekstu procesu tworzenia, utrwalania i zmiany profili. Najważniejszymi uwarunkowaniami tych procesów są: specyficzne zasoby, jakimi dysponują gminy, historia i tradycja, potencjał społeczny gmin, sposób zarządzania gminą, a także regulacje i działania zewnętrzne. Te grupy czynników mają charakter systemowy i dynamiczny, a wchodząc w nieregularne interakcje wzmacniają lub osłabiają procesy kształtowania profili. Badania, będące podstawą niniejszej publikacji, zostały przeprowadzone metodą konfirmacyjnego studium przypadku. W trakcie kilkuetapowych badań gromadzono informacje ilościowe i jakościowe, jednak ich analiza miała charakter jakościowy. U podstaw rozważań niniejszego opracowania leżą dwa układy odniesienia. Pierwszym z nich jest dorobek ekonomicznych teorii rozwoju regionalnego i lokalnego. Zachodzące procesy są ukazywane i oceniane z perspektywy długiego trwania oraz wybranych teorii rozwoju lokalnego1. Szczególnie bliskie autorowi są koncepcje niezrównoważonego wzrostu, które wprowadzając zagadnienia przyczynowości kumulatywnej, przesączania i wymywania oraz punktów zwrotnych, doskonale znajdują zastosowanie w interpretacji zachodzących procesów. Drugim układem odniesienia jest uniwersalne dla wszelkich organizacji podejście systemowe oraz – będące w pewnym stopniu jego pochodną – podejście procesowe. Zrozumienie procesów zachodzących w gminach wymaga uznania ich złożonej, dynamicznej i systemowej natury. Przedstawiane zjawiska są rezultatem systemowych powiązań w układzie otoczenie – gmina oraz relacji zachodzących między wewnętrznymi podsystemami. Zaprezentowana koncepcja profili jest próbą modelowego (uproszczonego) ujęcia olbrzymiej złożoności procesów zachodzących w jednostkach podstawowego i najważniejszego z punktu widzenia mieszkańców poziomu samorządu terytorialnego. Istniejące możliwości wpływu na kształt profilu gminy powinny skłaniać do pytań: czy istnieje wyraźnie wykształcony profil mojej gminy? Czy obecny profil pozwala właściwie wykorzystywać istniejące atuty gminy? W jakim kierunku powinny zmierzać ewentualne zmiany? Jakie mogą być ewentualne następstwa tego procesu? Pytania takie powinny być zadawane przede wszystkim przez przedstawicieli władz gminy oraz tych, którzy dysponują zasobami niezbędnymi w kształtowaniu profili gmin. Natomiast odpowiedź na te pytania jest istotna dla wszystkich mieszkańców gminy oraz wszystkich tych, którzy bezpośrednio lub pośrednio korzystają z jej usług.